Planowanie ciąży przy cukrzycy jest trudnym momentem w życiu diabetyczki, zarówno z cukrzycą typu 1, jak i 2. Nie oznacza to jednak, że choroba ta wiąże się z rezygnacji z potomstwa. Poznaj główne aspekty, na które należy zwrócić uwagę przed zajściem w ciążę, i jak mądrze zaplanować macierzyństwo, będąc diabetyczką.
W Polsce na cukrzycę choruje ok. 10 tys. dzieci poniżej 18. roku życia. Cukrzyca typu 1 stanowi 85 proc. przypadków tej choroby wśród dzieci i młodzieży poniżej 20. roku życia. Chorych z roku na rok przybywa. Dzieci te chodzą do szkół, przedszkoli. Jak funkcjonują w grupie? Jak rozmawiać z dzieckiem o cukrzycy? Czy polskie szkoły są przygotowane na rosnącą grupę dzieci przewlekle chorych? Dziecko, które ma cukrzycę i chodzi do szkoły, musi pamiętać o przestrzeganiu następujących zasad: Ruff Custom Desig — ma mierzyć glikemię: przed każdym posiłkiem i 2 godz. po posiłku; przed lekcją WF, w jej trakcie (jeśli potrzeba) i po niej oraz w każdej sytuacji, kiedy dziecko czuje lub nauczyciel zauważa, że trzeba zmierzyć glikemię; — ma wyliczać dawkę potrzebną na planowany posiłek (posiłki opisane przez rodziców lub wyliczane przez nauczyciela); — 3x określić wielkość dawki insuliny na posiłek, ocenić, czy jest potrzebna jej redukcja czy nie (planowana aktywność fizyczna). Dyrektor zapewnia właściwe warunki pobytu ucznia „Zapewnienie właściwej realizacji obowiązku kształcenia, w tym dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, należy do zadań odpowiednio przedszkola, szkoły lub placówki, do której uczęszcza uczeń” — mówi mgr Milena Kuzaka, dietetyk z Poradni Diabetologicznej Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie. Zapewnieniem dzieciom, w tym przewlekle chorym, odpowiednich warunków podczas pobytu w przedszkolu/szkole/placówce (zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty) należy do obowiązków dyrektora. Sprawuje on opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki do ich harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne. W sytuacji, gdy w placówce jest uczeń przewlekle chory, dyrektor powinien: pozyskać od rodziców (opiekunów prawnych) ucznia szczegółowe informacje na temat jego choroby oraz wynikających z niej ograniczeń w funkcjonowaniu; zobowiązać nauczycieli do pozyskania wiedzy na temat tej choroby, poprzez zapoznanie się z serią publikacji „One są wśród nas”, przekazanych do szkół przez kuratoria oświaty w całej Polsce; zorganizować szkolenie kadry pedagogicznej i pozostałych pracowników placówki w zakresie postępowania z chorym dzieckiem — na co dzień oraz w sytuacji zaostrzenia objawów czy ataku choroby; w porozumieniu z pielęgniarką szkolną lub lekarzem, wspólnie z pracownikami przedszkola/szkoły/placówki opracować procedury postępowania w stosunku do każdego chorego ucznia, zarówno na co dzień, jak i w przypadku zaostrzenia objawów czy ataku choroby. Procedury te mogą uwzględniać przypominanie lub pomoc w przyjmowaniu leków, wykonywaniu pomiarów poziomu cukru, regularnym przyjmowaniu posiłków itp. Powinny też określać formy stałej współpracy z rodzicami dziecka; wspólnie z nauczycielami i specjalistami zatrudnionymi w placówce dostosować formy pracy dydaktycznej, dobór treści i metod oraz organizację nauczania do możliwości psychofizycznych tego ucznia, a także objąć go różnymi formami pomocy psychologiczno-pedagogicznej; podjąć starania w celu zorganizowania w placówce profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami. Gdy trzeba podać leki Ministerstwo Edukacji Narodowej określa dokładnie procedury związane z podawaniem dzieciom leków przez personel szkolny. Jeśli uczeń z chorobą przewlekłą musi przyjmować leki podczas pobytu w szkole, rodzice dziecka są zobowiązani (przed przyjęciem) do poinformowania placówki: na jaką chorobę dziecko choruje, jakie leki przyjmuje (nazwa leku, dawkowanie). Następnie konieczne jest przekazanie pielęgniarce szkolnej zlecenia lekarskiego oraz pisemnego upoważnienia do podawania dziecku leków. Gdy w czasie nieobecności pielęgniarki w placówce oświatowej trzeba podać dziecku lek lub wykonać inne czynności (np. skontrolować poziom cukru we krwi u dziecka chorego na cukrzycę), mogą to zrobić inne osoby, jeżeli odbyły one przeszkolenie w tym zakresie. Osoby przyjmujące to zadanie muszą wyrazić na nie zgodę. Ściągawki dla nauczycieli Nauczyciel powinien otrzymać od rodziców lub lekarza dziecka z cukrzycą typu 1 następujące informacje (najlepiej pisemną „ściągawkę”): jaką metodą leczone jest dziecko (insulina podawana penami/pompą? Jeżeli penami — ile iniekcji dziennie i kiedy? Jaki preparat insuliny otrzymuje dziecko?); ile i jakie posiłki dziecko ma jadać w szkole (godziny spożycia posiłku oraz ile wymienników ma się w nich znajdować); jakie produkty spożywcze są zalecane dla dziecka, a jakich powinno unikać; do których posiłków dziecko ma otrzymać insulinę (ile jednostek). Nieprzygotowani opiekunowie „Brak jest multidyscyplinarnych zespołów leczących dzieci z cukrzycą, szczególnie edukatorów diabetologicznych, których zadaniem powinna być edukacja pacjentów i ich rodzin — mówi Milena Kuzaka. — Brak jest edukatorów, którzy w ramach swojej pracy zajęliby się edukacją nauczycieli i opiekunów dzieci w szkole czy przedszkolu. Nie ma edukacji diabetologicznej jako odrębnego świadczenia kontraktowego”. Międzynarodowe Towarzystwo Diabetologiczne ISPAD określiło, jakie informacje i zagadnienia powinny być uwzględnione w edukacji wstępnej opiekunów chorych dzieci. Na podstawie wykładu mgr Mileny Kuzaki: Jak rozmawiać o cukrzycy z dzieckiem?, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PZH, 13 kwietnia 2016. Edukacja wstępna Czego powinni dowiedzieć się chorzy na cukrzycę i ich bliscy na jakiej podstawie ustalono rozpoznanie oraz jakie są przyczyny objawów; informacje o przyczynach cukrzycy; uświadomienie potrzeby natychmiastowego leczenia insuliną i wyjaśnienie sposobu jej działania; wyjaśnienie, co to jest glukoza, jakie jest prawidłowe jej stężenie we krwi oraz wartości docelowe glikemii. Umiejętności i zalecenia praktyczne wstrzykiwanie insuliny; pomiar stężenia glukozy we krwi i/lub moczu oraz powody przeprowadzania tych badań; nauka pomiaru glikemii w systemie CGM, jeśli istnieją takie wskazania; nauka obliczania ilości węglowodanów, ogólne zasady zdrowego żywienia; zasady postępowania w przypadku hipoglikemii (objawy, profilaktyka); kontrola cukrzycy podczas choroby towarzyszącej; zwrócenie uwagi, że pomijanie dawek insuliny jest niedopuszczalne — zapobieganie cukrzycowej kwasicy ketonowej, konieczność monitorowania związków ketonowych; samokontrola cukrzycy w domu i szkole z uwzględnieniem wpływu wysiłku fizycznego; noszenie kart, naszyjników, bransoletek identyfikacyjnych; członkostwo w stowarzyszeniach chorych na cukrzycę oraz inne możliwości uzyskania wsparcia; pomoc psychologiczna do ustalonego rozpoznania (rodzice i dzieci); wprowadzenie samodzielnego leczenia/samokontroli cukrzycy do codziennego życia rodzinnego i towarzyskiego; informacje dotyczące kontaktów telefonicznych w sprawach nagłych. Uwagi psychologa Życie się zmienia, gdy usłyszysz diagnozę Patrycja Szeląg-Jarosz, psycholog z Centrum Rozwoju Osobistego i Usług Psychologicznych Busola: Diagnoza cukrzycy zawsze wiąże się ze zmianami. Dziecko nagle dowiaduje się, że to, czego doświadcza, nie jest chwilowe jak dotychczasowe choroby, ale będzie mu towarzyszyło do końca życia. Paradoksalnie, dzieci mając trudność z poczuciem linii czasu, ale za to bardzo plastyczne umiejętności adaptacyjne, często lepiej znoszą tę zmianę niż dorośli diabetycy. Zmiana rutyny, regularność posiłków, odpowiednio dawkowana aktywność fizyczna, konieczność mierzenia cukru czy często nieprzyjemne sygnały płynące z ciała – do tego wszystkiego dziecko i jego najbliżsi będą musieli przywyknąć. Trening samodzielności i odpowiedzialnośćPodstawą skutecznego leczenia i komfortu dziecka jest przyspieszony trening samodzielności. To dziecko będzie mierzyło sobie cukier w szkole, pilnowało regularności posiłków, ponosiło konsekwencje zjedzenia ekstra pączka na przerwie czy dbało o glukometr lub pompę jadąc na wycieczkę klasową. Nawet jeżeli jeszcze przed chwilą nie potrafiło samo spakować plecaka do szkoły, to cukrzyca jest najskuteczniejszą nauczycielką odpowiedzialności. To ważne, bo chodzi o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka. Im szybciej rodzic zacznie uczyć malucha korzystania z glukometru czy towarzyszenia w świadomym przygotowywaniu posiłków, tym lepiej będzie wyrównana jest również poczucie bezpieczeństwa dziecka. Dziecko, przejmując pałeczkę dbania o zdrowie, jednocześnie doświadczając na własnej skórze konsekwencji zaniedbań, uczy się zaufania do siebie. Wiara w to, że jestem w stanie sam sprawdzić, jaki mam cukier i wiem, ile czego zjeść, żeby nie poczuć się źle, wzmacnia w dziecku poczucie sprawczości i redukuje lęk np. przed nagłym zasłabnięciem. Poradzić sobieCukrzyca to choroba, która wiąże się z wieloma mitami i niedopowiedzeniami. Większość lęków doświadczanych przez rodziców czy nauczycieli dziecka można zredukować dostarczając wiedzy. Dziecko z cukrzycą może uczestniczyć w życiu klasowym, uprawiać sport, uczestniczyć w wyjazdach itp. To dorośli często budują wrażenie, że jest inaczej, zbyt często zakazując adekwatnych do wieku aktywności. Nie należy przerzucać swoich lęków związanych z chorobą na dziecko. Wiara rodzica w to, że dziecko poradzi sobie z obsługą choroby, zaufanie, jakie dostaje ono od opiekuna przy jednoczesnym wzmacnianiu samodzielności to klucz do zminimalizowania kosztów, jakie mały diabetyk „Czy dam radę?” towarzyszy niemal każdemu diabetykowi podczas pierwszych dni powrotu do normalności. Większość obaw dziecka wiąże się z koniecznością samodzielnej obsługi choroby. „Czy będę pamiętał, ile podać insuliny? A jak zapomnę zmierzyć cukier?”. Pierwsze samodzielne dni w szkole zwykle jednak pokazują, że opanowanie nowej rutyny nie jest takie trudne i dziecko powoli zaczyna budować wiarę we własne siły. Dokładne omówienie jego doświadczeń, nauka czytania sygnałów, jakie daje ciało, kiedy cukier spada lub jest zbyt wysoki, to ważny fragment odnajdowania się w nowej rzeczywistości. Ciekawość rówieśniczaWarto przygotować pozostałych uczniów na powrót diabetyka do szkoły, powiedzieć im, na czym polega choroba, co to za sprzęt, którego teraz kolega będzie używał. Warto podkreślić, że osoba z cukrzycą podczas mierzenia poziomu cukru czy podawania insuliny potrzebuje spokoju i skupienia, więc wgapianie się w nią, kiedy robi zastrzyk albo sprawdza czy z drenem jest wszystko w porządku, może jej przeszkadzać. Mały diabetyk pierwszy trening ciekawości rówieśniczej zwykle przechodzi już w szpitalu. W świecie, w którym każdy zna jakiegoś weganina, osobę, która musi unikać glutenu lub sportowca amatora liczącego gramy białka w każdym posiłku, cukrzyca nie wydaje się niczym dziwnym. Warto pokazać przykłady dorosłych cukrzyków. Znany sportowiec czy lubiana aktorka to dobry materiał do oswojenia choroby i nadania jej tonu normalności.Wirtualne szkolenie Edu-Cukrzyca: Uczeń z cukrzycą w Twojej szkole. Nauczycielu, zapoznaj się z cukrzycą! Cukrzyca typu I to choroba przewlekła często występującą u dzieci i młodzieży. W ostatnich dekadach nastąpił wzrost zachorowań na ten typ cukrzycy. Dotyczy to szczególnie dzieci najmłodszych. Choroba wiąże się z występowaniem wahań poziomu cukru we krwi. Dlatego u chorego dziecka konieczne jest: • stałe sprawdzanie poziomu cukru we krwi (przy pomocy glukometru), • podawanie insuliny, • obliczanie kaloryczności posiłków. Niewłaściwa opieka może powodować powikłania groźne dla zdrowia i życia dziecka. Sytuacja dzieci z cukrzycą w Polsce Wiedza o cukrzycy w polskim społeczeństwie, również wśród pracowników oświaty, jest niewystarczająca. Do ogólnodostępnych przedszkoli i szkół przyjmuje się coraz młodsze dzieci chore na cukrzycę. Dzieci te przez większość dnia są pod opieką pracowników placówek oświatowych. Ważne, aby mieli oni wiedzę na temat opieki nad dzieckiem z cukrzycą. Powinni też wiedzieć jak postępować w sytuacji zaburzenia zdrowia z powodu cukrzycy. Niski poziom wiedzy wśród tych osób powoduje trudności w opiece nad dzieckiem chorym na cukrzycę przebywającym w przedszkolu lub szkole. Rodzi też obawy i niepokój wśród rodziców tych dzieci oraz samych pracowników co do prawidłowości zapewnienia opieki nad dzieckiem w placówce oświatowej. Ostatecznie problem ten może wpływać negatywnie na realizację przez dzieci chore na cukrzycę obowiązku szkolnego. Szkolenia dotyczące cukrzycy u dzieci Dostrzegając potrzebę przekazania pracownikom przedszkoli i szkół wiedzy na temat cukrzycy, w latach 2014 – 2020 realizowane były we współpracy z wojewodami i wojewódzkimi kuratorami oświaty ogólnopolskie szkolenia. Tematyka szkoleń obejmuje wiedzę o cukrzycy, a także zasady pierwszej pomocy dla dziecka chorego na cukrzycę. Poruszone są też aspekty psychologiczne i społeczne tej choroby ważne nie tylko dla chorych dzieci, ale również ich rodzin. Szkolenia kierowane są do wszystkich pracowników przedszkoli i szkół podstawowych. W szkoleniach organizowanych w latach 2014-2020 uczestniczyło ogółem 11 634 pracowników przedszkoli i szkół podstawowych z 8 073 placówek.
pełnosprawnego do środowiska szkoły masowej, [w:] Bulek A., Grochmal-Bach B. (red.), Uczeń niepełnosprawny w szkole ma sowej, Kraków Chrzanowska I. (2003), Funkcjonowanie dzieci upośledzonych umy słowo w stopniu lekkim w szkole podstawowej, Łódź Cytowska B. (2002), Drogi edukacyjne dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, Wrocław
I Dziecko przewlekle chore w przedszkolu i w szkoleII Biblioterapia Wybór literatury dostępnej w zbiorach Biblioteki Pedagogicznej CEN w Białymstoku I Dziecko przewlekle chore Książki Dydaktyczne i pozadydaktyczne uwarunkowania efektów nauczania indywidualnego dzieci przewlekle chorych : (z badań uczniów klas III szkół podstawowych) / Beata Jachimczak. - Kraków : Oficyna Wydawnicza Impuls, 2011 (BW 168480) Dziecko i jego środowisko : wyzwania pediatrii w XXI wieku : problemy zdrowotne dzieci w wieku szkolnym / pod red. Andrzeja Steciwko, Donaty Kurpas i Lucyny Sochockiej. - Wrocław : Wydawnictwo Continuo, 2010. – S. 26-36: Dziecko z cukrzycą typu 1 w szkole - aspekt społeczny oraz psychologiczny. (BW 166734) Dziecko przewlekle chore : psychologiczne aspekty funkcjonowania dziecka w szkole i przedszkolu / Ewa Góralczyk [et al.]. - Warszawa : Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, 2009 (BW 165226 ; BC / 164538) Dziecko przewlekle chore - problemy medyczne, psychologiczne i pedagogiczne : heurystyczny wymiar ludzkiej egzystencji / red. nauk. Beata Antoszewska. - Toruń : Wydawnictwo Edukacyjne "Akapit", 2011 (BW 167277) Dziecko przewlekle chore w roli ucznia / Aleksandra Maciarz. - Kraków : Oficyna Wydawnicza "Impuls", 1998 (BW 153129 ; BW 143171 ; BC 376 / 143170) Dziecko z astmą w szkole i przedszkolu : informacje dla pedagogów i opiekunów / Marek Kulus. - Warszawa : Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, 2009 (BW 165225; BC / 164541) Dziecko z hemofilią w szkole i przedszkolu : informacje dla pedagogów i opiekunów / Anna Klukowska. - Warszawa : Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, 2009 (BW 165227; BC / 164540) Dziecko z padaczką w szkole i przedszkolu : informacje dla pedagogów i opiekunów / Sergiusz Jóźwiak. - Warszawa : Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, 2009 (BW 165228 ; BC / 164539) Dziecko z wadą serca : wychowywać i uczyć : poradnik dla nauczycieli i rodziców / Małgorzata Słomczyńska. - Warszawa : Fraszka Edukacyjna, 2014 (BW 171849) Dziecko z wadą słuchu w roli ucznia : możliwość integracji szkolnej / pod red. Doroty Matejko. - Białystok : Wydawnictwo CEN, 2004 (BW 154784) Dziecko z zaburzeniami odżywiania w szkole i przedszkolu : informacje dla pedagogów i opiekunów / Gabriela Jagielska. - Warszawa : Ośrodek Rozwoju Edukacji, 2010 (BW 167439; BW 167446) Dziecko z zaburzeniami rozwoju i zachowania w klasie szkolnej : vademecum dla nauczycieli i rodziców / Urszula Oszwa. - Kraków : Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2007. (BW 160926; BW 160926; BW 159149; BC 376 / 159148) Mój uczeń nie słyszy : poradnik dla nauczycieli / [aut.] Urszula Buryn [i in.] Narodowej. - Warszawa : Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2001 (BW 149282) Odpowiedzialność za edukację osób z uszkodzeniami słuchu / red. Kazimiera Krakowiak, Renata Kołodziejczyk. - Lublin : Wydawnictwo KUL, 2015 (BW 174792) Program pracy z dziećmi z wadą słuchu lub zagrożonymi wadą słuchu w ramach wczesnego wspomagania rozowju dziecka (0-6 lat) : poradnik dla nauczycieli i terapeutów / Joanna Szuchnik [et al.]. - Warszawa : Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, 2005 (BC 376 / 160832) Relacje dziecka z wadą słuchu w szkole / Aneta Jegier, Magdalena Kosowska. - Warszawa : Difin, 2011. (BW 167263; BC 376 / 166789) Uczniowie z chorobami przewlekłymi : jak wspierać ich rozwój, zdrowie i edukację / nauk. Barbara Woynarowska. - Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010 (BW 165778 ; BW 165779 ; BC 61 / 165692) Wspieranie dziecka z otyłością w społeczności szkolnej : praca zbiorowa / pod red. Anny Oblacińskiej. - Warszawa : Ośrodek Rozwoju Edukacji, 2013 (BW 170784) Artykuły z czasopism Zagadnienie ogólne Dzieci przewlekle chore / Mirosława Suchocka // Meritum. - 2011, nr 1, s. 33-40 Dziecko przewlekle chore w szkole / Monika Sklarzewska// Bezpieczeństwo w Szkole . - 2014, nr 10, s. 10-11 Jak wspierać uczniów przewlekle chorych? / Małgorzata Łoskot // Głos Pedagogiczny. - 2017 nr 11, s. 17-19 Metody pracy z dzieckiem przewlekle chorym. Cz. 2 / Wioletta Tuszyńska-Bogucka // Remedium. - 2016, nr 7/8, s. 27-29 Opieka nad chorym uczniem / Marta Handzlik // Dyrektor Szkoły. - 2017, nr 1, s. 50-53 Prawo do nauki ucznia z chorobą przewlekłą / Joanna Lesińska // Głos Pedagogiczny. - 2012, nr 1, s. 46-48 Problemy choroby przewlekłej oraz jej wpływ na funkcjonowanie psychofizyczne i społeczne ucznia / Katarzyna Surowiec // Nauczanie Początkowe. - 2014/2015, nr 2, 24-36 Procedura postępowania z uczniem przewlekle chorym / Joanna Lesińska // Głos Pedagogiczny. - 2012, nr [1] (35), s. 25 Psychospołeczne funkcjonowanie przewlekle chorych dzieci i młodzieży / Magdalena Goraj // Wszystko dla Szkoły. - 2012, nr 11, s. 5-6 Rola nauczyciela w szkolnej adaptacji dziecka przewlekle chorego / Joanna Sawionek // Remedium. - 2008, nr 7/8, s. 14-15 Specyfika pracy dydaktyczno - wychowawczej z uczniem przewlekle chorym / Magdalena Żyła // Głos Pedagogiczny. - 2012, nr 1, s. 22-24 Sytuacja edukacyjna dzieci przewlekle chorych / Karolina Wiśniewska // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. - 2017, nr 5, s. 3-16 Twórczość dziecka przewlekle chorego jako źródło wiedzy o samym sobie i droga spełniania / Lucja Lassota // Edukacja. - 2008, nr 4, s. 98-101 Uczeń przewlekle chory - pomoc i edukacja w szkole i w domu / Mirosława Suchocka // Dyrektor Szkoły. - 2011, nr 9, s. 50-54 Uczeń z chorobą przewlekłą w szkole masowej / Małgorzata Łoskot // Głos Pedagogiczny. - 2012, nr 1, s. 4-7 Alergia i atopowe zapalenie skóry Alergicy i astmatycy : uczniowie z chorobami przewlekłymi / Małgorzata Łoskot // Głos Pedagogiczny. - 2014, nr 9, s. 14-16 Pomóc alergikom, bo alergia szkodzi mózgowi / Julian Piotr Sawiński // Biologia w Szkole z Przyrodą. - 2014, nr 1, s. 34-36 Wpływ atopowego zapalenia skóry na funkcjonowanie psychospołeczne dziecka / Monika Szczygieł // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. - 2015, nr 9, s. 43-49 Zaniżona samoocena - dzieci i młodzieży z atopowym zapaleniem skóry / Magdalena Kotowska // Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. - 2012, nr 8, s. 30-32 Astma Pierwsza pomoc w przypadku astmy oskrzelowej w szkole / Marcin Rybakowski [i in.] // Bezpieczeństwo w Szkole. - 2014, nr 6-7, s. 21-23 Postępowanie na lekcjach wf - z uczniami mającymi astmę oskrzelową / Ewa Brzozowska // Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. - 2013, nr 3, s. 12-16 Cukrzyca Dlaczego nie mogę jeść tego, co inne dzieci? [cukrzyca] / Paulina Gołaska // Wychowanie w Przedszkolu. - 2012, nr 11, s. 18-23 Dziecko chore na cukrzycę. [Cz. 1] / Wychowanie w Przedszkolu. - 2009, nr 9, s. 22-25 ; Cz. 2 : nr 10, s. 15-18 Dziecko z cukrzycą w przedszkolu / Joanna Czapla // Wychowanie w Przedszkolu. - 2015, nr 4, s. 54-57 Glikometr w tornistrze / Magdalena Goetz // Głos Nauczycielski. - 2017, nr 17/18, s. 19 Specyficzne problemy edukacyjne dziecka z cukrzycą / Magdalena Pietrzak // Remedium. - 2016, nr 5, s. 10-11 Depresja Depresja a nauka szkolna / Magdalena Goetz // Głos Nauczycielski. - 2018, nr 51/52, s. 24 Depresja wśród dzieci i młodzieży / Sylwia Pawłowska // Remedium. - 2018, nr 10, s. 2-4. Uczeń w depresji / Alicja Strzelecka-Lemiech // Głos Pedagogiczny. - 2012, nr [9] (43), s. 4-6, 8 Uczeń z objawami depresji / Małgorzata Łuba // Głos Pedagogiczny. - 2018, nr [7] (101), s. 20-23 Niedosłuch Czynniki psychofizyczne warunkujące osiągnięcia szkolne uczniów z wadą słuchu / Beata Boksa // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. - 2012, nr 1, s. 40-44 Jak funkcjonuje dziecko z uszkodzonym narządem słuchu w szkole? / Anna Czyż // Niepełnosprawność i Rehabilitacja. - 2011, [nr] 3, s. [15]-27 Słuch : zmysł pod specjalną kontrolą / Aleksandra Kubala-Kulpińska // Głos Pedagogiczny. - 2015, nr [10] (74), s. 56-59 Uczeń z zaburzeniami percepcji słuchowej lub wadą słuchu / Katarzyna Chrąściel // Niepełnosprawność i Rehabilitacja. - 2009, [nr] 1, s. [47]-58 Otyłość Dieta, ruch, profilaktyka / Magdalena Goetz // Głos Nauczycielski. - 2017, nr 27/28, s. 20 Dziecko z nadwagą w klasie szkolnej / Aneta Paszkiewicz // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. - 2012, nr 7, s. 40-45 Epidemia kilogramów / Kamila Czepczor, Anna Brytek-Matera // Psychologia w Szkole. - 2014, nr 2, s. 77-81 Padaczka Dziecko chorujące na epilepsję w świetlicy / Beata Czarnynoga// Świetlica w Szkole. - 2011, nr 1, s. 12 Pedagogiczne uwarunkowania rehabilitacji dziecka dotkniętego epilepsją / Marzena Rorat // Nowa Szkoła. - 2003, nr 4, s. 28-31 Inne schorzenia Dziecko z FASD w procesie wychowania i edukacji / Teresa Szumiło-Jadczak // Remedium. - 2015, nr 9, s. 4-5 Dzieci żyjące z HIV / Agnieszka Walendzik-Ostrowska // Remedium. - 2015, nr 5, s. 21-23 Funkcjonowanie dziecka z FASD w środowisku rodzinnym i szkolnym / Marek Banach // Wychowanie na Co Dzień. - 2014, nr 6, s. V-XII Jak reagować w przypadku napadu nieepileptycznego / Aleksandra Kubala – Kulpińska // Głos Pedagogiczny. - 2017 nr 1, s. 60 - 64 Oswoić przymusowy odruch - wsparcie ucznia z zaburzeniami tikowymi / Aleksandra Kubala-Kulpińska // Głos Pedagogiczne. – 2008, nr 6, s. 60-64 Przełamać tabu : zaburzenia psychotyczne/ Aleksandra Kubala-Kulpińska // Głos Pedagogiczne. – 2018, nr 5, s. 42-45 Oprac. Aniela Maciejczuk II Biblioterapia Cukierku, ty łobuzie! / Waldemar Cichoń ; il. Dariusz Wanat., Rzeszów : Wydawnictwo Dreams, 2011. BW 175393 Bajkoterapia czyli Bajki-pomagajki dla małych i dużych / Artur Barciś, Grażyna Bąkiewicz, Ryszard Cebula, Katarzyna Dowbor, Cezary Harasimowicz, Roksana Jędrzejewska-Wróbel, Rafał Królikowski, Beata Ostrowicka, Zofia Stanecka, Małgorzata Strękowska-Zaremba, Dorota Suwalska, Agnieszka Tyszka, Janusz L. Wiśniewski, Grażyna Wolszczak ; il. Marcin Piwowarski ; [wstęp, koment. Katarzyna Klimowicz]. Warszawa : Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2015. BW 172564 Już się nie boję : bajki terapeuteczne dla przedszkolaków / Julia Śniarowska ; [rys. Dorota Prończuk]., Kraków : CEBP 2014. BW 174416 Z piaskownicy w świat / Grzegorz Kasdepke ; il. Iwona Cała., Łódź : Wydawnictwo Literatura, 2012. BW 169479 Wczoraj, dzisiaj, jutro / Grzegorz Kasdepke ; zil. Diana Karpowicz., Warszawa : Wydawnictwo "Nasza Księgarnia", 2016. BW 174315 Bajki terapeutyczne na dobry dzień i jeszcze lepsze jutro : poradnik terapeutyczny pozytywnego myślenia, działania i odczuwania / Barbara Stańczuk ; [il. Krzysztof Kałucki]. Kalisz : Martel, 2015 BW 174458 Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek : (czterech prawych i sześciu lewych) / Justyna Bednarek ; zil. Daniel de Latour. Warszawa : Poradnia K, 2015. BW 174500 Basia i przedszkole / Zofia Stanecka, Marianna Oklejak. Poznań : Wydawnictwo LektorKlett, 2008. BW 173483 Co ty mówisz?! : magia słów czyli retoryka dla dzieci / Aneta Załazińska, Michał Rusinek. Łódź : Wydawnictwo Literatura, [2013]. BW 169999 Życie, co to takiego? / tekst Oscar Brenifier, il. Jérôme Ruillier ; przeł. z fr. Magdalena Kamińska-Maurugeon. Poznań : Wydawnictwo Zakamarki, 2013. BW 176694 Moje prawa ważna sprawa! / Anna Czerwińska-Rydel, Renata Piątkowska ; il. Kasia Kołodziej. Łódź : Wydawnictwo Literatura, 2014. BW 174286 Przybij piątkę! / Marta Fox ; [rys. Tomasz Domański]. Łódź : Akapit Press, 2014. BW 174306 Zielona Nikola / Marta Fox ; [projekt okł. i rys. Tomasz Domański]. Łódź : Akapit Press, 2016BW 174321 Przygody Fryderyki czyli Bajki terapeutyczne / Joanna Brodowska. Gdańsk : Wydawnictwo Harmonia, 2013. BW 170426 Bajki terapeutyczne na dobry dzień i jeszcze lepsze jutro : poradnik terapeutyczny pozytywnego myślenia, działania i odczuwania / Barbara Stańczuk ; [il. Krzysztof Kałucki]. Kalisz : Martel, 2015. BW 174380 Bajki terapeutyczne / Maciejka Mazan ; [ilustracje Beata Zdęba]. Warszawa : PWN Wydawnictwo Szkolne, 2017. BW 175136 12 ważnych opowieści : polscy autorzy o wartościach dla dzieci / il. Elżbieta Kidacka ; [red. Agata Mikołajczak-Bąk]. Poznań : Publicat, cop. 2014. BW 171322 A kiedy... : opowiadania biblioterapeutyczne / Joanna Laskowska. Gdańsk : Harmonia, 2018. BW 175856 Bajeczne mikstury czyli Bajki psychoterapeutyczne, psychoedukacyjne i relaksacyjne / Elżbieta Śnieżkowska-Bielak. Gdańsk : Wydawnictwo Harmonia, 2015. BW 173233 I nagle zrobiło się cicho : opowiadania o śmierci i pożegnaniach / Linde von Keyserlingk ; [przekł. z niem. Magdalena Jałowiec]. Kielce : "Jedność", 2001. BW 158370 Razem / Arnold Lobel ; w przekł. Wojciecha Manna ; [oprac. graf. na podstawie oryg. Piotr Kołodziej]. Kraków : Wydawnictwo Literackie, 2015. BW 174453 Dzień po dniu / Arnold Lobel ; w przekł. Wojciecha Manna ; [oprac. graf. na podstawie oryg. Piotr Kołodziej]. Kraków : Wydawnictwo Literackie, 2016. BW 174451 Przez cały rok / Arnold Lobel ; w przekł. Wojciecha Manna ; [oprac. graf. na podstawie oryg. Piotr Kołodziej]. BW 174452 Przyjaźń / Arnold Lobel ; w przekł. Wojciecha Manna ; [oprac. graf. na podstawie oryg. Piotr Kołodziej]. BW 173220 Magiczny świat baśni i bajek : metafory i symbole w procesie wspomagania dziecka w rozwoju / Ewa Zawadzka, Anita Rawa-Kochanowska. Warszawa : Difin, 2015. BW 172572 Moc jest w nas : bajki terapeutyczne dla dzieci i ich rodziców / pod red. Kamili Zdanowicz-Kucharczyk. BW 174212 Bez kłótni ani rusz czyli Kto lubi konfliktoluby / Jovanka Tomaszewska, Wojciech Kołyszko ; ilustrował Wojciech Kołyszko. BW 176607 Oprac. Emilia Chojnowska